[al menú]

[9]

SUPPLEMENT AL COSMOGLOTTA

Jurnal scientic-litterari in Occidental.

Redactor-editor: H. Pášma, Tábor 1006, Tchecoslovacia. Administration: Cosmoglotta, Mauer bei Wien, Austria.

NUMERO 8 – MARTE 1927 – ANNU II Nr 2

CONTENE:

• H. Keyserling: Li Francia depos li guerre, pág. 9
• T. G. Masaryk: Ex li ovre: Suicide, pág. 16

Nr 9 va apparir li 1. mai 1927.

Comte Hermann Keyserling:

Li Francia depos li guerre.

Til li munde-guerre ne existet un land, in quel li homes de larg horizonte de spiritu e cordie ne ha citat ye circumstantie li antiqui sententie: Chascun have du patrias, su propri e — Francia. E vermen it es un cose inpossibil ne sentir se bon in Francia, in casu que on conosse e comprende it, e que li sentimentes evocat per li témpore ne superstratifica li inmediates. Specialmen proque to intut apen depende de personal relation al franceses — queles tre poc persones conosse e ne mult ama, depos que li munde ha desfrancesisat se, per quo [10] lor typ effecte ne plu quam universal, ma specific e mem provincial. Atin’er a conosser vermen li franceso ja pro to es desfacil, que il usa li politesse por gardar su grand isolation. Ma ja pro to chascun foreno, internimen solitari senti se bon in Francia. Ja pro to just teles es attraet desde sempre ad Paris.

Li ver, general e decisiv cause del sentimente de patria, quel chascun travive, nu es li secuent: ti lande representa li max perfecti statu de equilibrie quel existe in Europa inter hom e circumité. Ni un sol lande respecta tant li ultim solitarità de chascun singul. Ni un ha inventet por lu communitari, lu mediativ tam complacent formes. Quam natura tot Francia es just proprimen jardin-pais, li natura ha creat li hom francesi. Conform a to, ucunc es in question li mund exterior, il senti se quam jardinero! Mastrità in cocinerie, abellissament del natura feminin per vestage, arte del sociabilità, cultivat lingue, cultura del vive amorosi, li imperative del mesure in omnicos e del convenent egarde ye foren vanitosità, ili omni ja es ne altricos quam apart species de jardineragie. E a to sam apartene ultimli anc li alt moralità in sense del francesi «le moral», i, e. li alt caracteric equilibrie preciset del «ethos», intern del singul, sam quam del communité, del francesité. Secun doctrina chinesi li moralità es cultivat natura. De facte, per se self it nequande significa plu quam li atin’et harmonie inter spiritu, ánime, corpore e circumage; it es sin metaphysic signification. Ma de altri latere li moralità es li supposition de omni empiric harmonie.

Talmen Francia in omni relation es essentialmen cultivat natura i. e. jardin. Su statu in omni planes, comensante del culinari e til li morali, es essentialmen mesure e unison: In tant que it significa essentialmen un static equilibrie. Proque nu omni vive es basat sur incorporation in li circumstant munde, e omni durant felicie sur sagi reciproc accordation de desires e satisfationes. Do li francesi modalità del vive quam circumage va dever apartmen rendir felici just li portator del max contrari, dynamic-faustic modalità. Tam plu que li fat definitiones del frances atmosfere de vive implica un decisiv affirmation del vive. In ti cose li franceses es ancor, quam li sol europanes, de antic spiritu. Ili sta absolut sin prejudicies vers lu positiv de ti ci vive. E in to ili vide ante omnicos li possibil satisfation del sensualità. Ci nu jace probabilmen li cause proquó vermen chascun, qui ne es pedant o spicero o altrimen [11] misformat, senti se in hem in Francia. Li propri instinctes nequande agnosce un negation del vive.

Francia nu dura viver decisìvmen trans omni changes. To es li eterni Francia. Quande mi recentli, pos 13 annus, denove ha esset tà, ta max mult ha impressionat me, qualmen li special mutationes del témpore absolutmen ne ha influentiat to eterni, ni mem tuchat it. Pro ti caus mi ne vell saver cose plu inept quam li parlacherie que Francia es «cose finit». Un lande con tam unic fortie attirant nequande es finit. Si su inhabitantes unquande vell extin’er se o degenerar, tande it va esser bentost nov-populat. E del inmigratores bentostissimli va devenir essentialmen egal homes, qual hodie nòmina se franceses. Quant to relate ye singules, just pro to principalmen affines electiv naturalisa se ta. E in general proque ti jardin-land inresistibilmen transforma li hom de qualcunc altri specie ye un jardinero francesi.

*

Ma si chascun comprendento sin prejudicies anc hodie deve sentir se in Francia quam in hem, Francia self senti se in li munde pos-guerran omnicos altri quam hemic. E anc to ne posse esser altrimen. Ancor nequande, depos li migration del popules, Europa ha esset tam in fluentie. Tradition ha devenit historicmen insignificant, casus de precedentie ne vale plu, prestabilisat harmonie es perdit, omni equilibrie annullat. Sub tel circumstanties li mentalità francesi, in altri conditiones li max adaptat al munde, deve apparer quam li max mal adaptat.

Que nu li frances self, conscient ye su tam long existent situation de predominie, ne posse regardar li coses talmen, es clar. Il ne posse it tam plu, que su selfconscientie es plu emotional quam intellectual, quam tal facilmen e fort excitat, e que sentimentes es por se self ultim instanties. Li frances, quam representant del static equilibrie, in su conception del terre quam jardin francesi, ex su subjectività vide in li dynamico, si il vole adtruder le su leye, nullcos altri quam un criminal. Por il vale existent equilibrie, existent mores, existent jure, existent limite in omni sense. Omni desplazzation tasta dangerosimen ye su substantie. Pro li citat psychologic coses li frances, desde quande il porta su hodial caractere, sempre ha sentit se in guerre quam li attacat, in chascun adversario videt li inamico del civilisation, chascun vez persistet ye su absolut jure.

In ti mundeversion li sam psychologic statu devet potentiar se [12] in inaudit maniere. Del supra dit li tal nominat «hysteric timore» del franceses es tre bon comprensibil: Francia vermen ancor nequande ha esset talmen in dangere. Nam su organisation postula in unesim loc — quam omni jardin — extern insecuration, e ti es perdit. It postula continuità de statu, e ti es suspendet. On miscomprende totalmen li frances, si on vide in li renteragie, in li self-evident maritagie de pecunie etc. solmen li advere sovente tre desjoyativ factes quam tales: Ili es solmen formes de expression inter altricos de un tenentie fundamental, quel postula equilibrie e duration. E quam tal it es certmen justificat, proque it es li fundamental premisse de omni tradition. On posse mem dir plu generalmen que, (proque li hom es essentialmnen hom e ne lucifer), li harmonic accomodation al preexistent connexe significa li normal installation, normal in tant que solmen it possibilisa status durativ. Omni dynamica finalmen es inboccat in alcun static situation. Ni sur Faust, ni sur Don Quijote posse basar se un tradition. Ma certmen: in ti mundeversion lor tam avantagiosi tenentie fundamental posi li franceses inevitabilmen in li arrier-garde.

Necos es in ti connexe plu instructiv, quam li position del altri popules al francesi conception del jure. Tam long quam ili sentit se in commun dangere ante li victoriant Germania, omnis comprendet li conception del «droit», nam li securation de Francia esset secun lor conception li salvation de ili omnis. Quam plu nu resta in dorse li dangere del guerre, tam minu quelcunc altri popul lassa valer francesi pretensiones. Nam ti pretensiones relate absolutmen ye lu passat, u li tot munde, e per to anc li sense del evenit, muta se.

Li citat considerationes contene, appare me, li clave ye omni problemas, queles li Francia pos-guerran posi a se self e ad altris. Ili permisse in sam témpore un secur prognose del futur e un sensification, mersi a quel lu inevitabil posse finir bon por omnes, do anc por Francia.

Null dúbita: tam long quam li nov-apparent mund es in statu de nascentie, li question de ductorità francesi rasonabilmen ne posse posir se. Egal self-evident, quam secun li leyes del symbolica de historie (ples comparar li relatent capitul de mu «Schöpferische Erkenntnis») Francia devet ducter in témpores de europan perfection final, it ne have li vocation in témpores de nov-comensa. Advere semblant it ha sovente representat li principie del mutation. Ma to esset sempre solmen [13] semblant. Nov idées Francia recepte, secun su natura, precis solmen in tant gradu, quant ili ne servi por far exploder su existent equilibrie, ma por conservar it. To e ne lu altri esset li facte in li revolution frances. Ante quam ili interprendet transformar li vive, li social statu de Francia esset exter equilibrie. Mersi a lor reception e realisation, justmen ha man-tenet se li antiqui Francia, li Francia del témpore del reyes, in un mutat social circumagie.

Nu on vell posser opiner — e specialmen mult franceses opine it —, que anc hodie li coses es li sam: que Francia posse, quam it ya anc fa per medie del Liga de nationes, ancor un vez «restaurar» Europa, ma ti question rasonabilmen ne imposi se. Li revolution frances esset un capitul in li libre de historie del vel’i tempore. Con li guerre mundan ha comensat un totalmen nov era. Nu omni signification es che li popules, li elemente de queles ne es statica ma dynamica. E esque li curt experientie del «annus de pace» ne ha demonstrat, que ti circumstantie necessimen pussa Francia in li arrier-garde? Su victoriatu le ha esset util solmen tant, que it posse tener se.

Catastrofes quam teles just nequande stipula decisiv mutationes del direction in li vive del popules. In durantie malgré omni accidentes sempre ti gan’a li avantagie, de quel li natura corresponde con li spiritu del témpore. Pro to null german, qui conta ha sentit se «abattet» per li fact har esset victet (solmen proque it es tam, on insiste tant ultra li Rhen ye to, que Germania ha perdit li guerre). Pro to li témpore labora inresistibilmen por Germania, malgré omni stulteries e erras del germanes self. Durantque sam inresistibilmen, malgré omni habilità del franceses, it labora contra Francia. Advere, in li reyentie del visibil, Francia posse ancor long restar in supra, mersí a su extern position de potentie e brilliant politic-diplomatic equipament.

Ma quam poc lu extern ja nu corresponde al intern, i. e. al ultimli real, monstra omni plu profundi regarde in li profundi francesi ánim. Ta reye desillusion, exasperation, astonation incomprensiv. Noi ha do victoriat … Noi ha brilliantmen averat nos … Noi have li jure por nos … Noi representa li antiqui cultura hrllip;! To omnicos tutmen ne es falis, ma ver, i. e. del vidpunctu frances. E ti popules lucta por lor vive, ne vale inpartial jure. Ma li statupunctu frances plu ne es decisiv historicmen e to es lu principal.

*

[14] Tant al prognose del futur. Li dat supra prognose va venir infallibilmen, nam ci decide popular- e temporal-psychologic realitàs, li preponderantie de queles null accidente ne posse rupter. Ma nullcos nu vell esser plu fals quam interpretar ti factic Situation in li sense, que it esse «finit» con Francia. Que it va esser nullmen «finit», mi ha monstrat supra pro altri considerationes. Ma ante omnicos it ne deve esser finit! Pro quó ne? Proque in témpores de general dynamisation li duration de un static situation, alcú, quam fren, es apartmen necessi.

Francia ancor hodie personifica li expression suprem del antiqui europan cultura. Que ti cultura ne appare plu nov-creant in grand mesure, es fundat in li natura del coses. Con nor cultura it es ne altrimen quam con li grec, quel just pro su perfection in li quinesim e quadresim secul depoy ne ha productet necos essentialmen nov. Ma just in su stationari tard-era it ha creat ne solmen multcos deliciosi: just ti tardi-témpore, til in li tard hellenistica, ha devenit significativ por li nov era.

On dí que Francia plu ne producte grand personalitàs. Unesimli producte tales in sense german e russ solmen yun popules. U li general base cultural es alt, ta mem li max talentat singulo desfacilmen developa se til unicatri grandore, proque anc lu extraordinari posse inrangear se, e talmen manca li conditiones por un hypertrofic evolution. Grand in sense german effecte ta solmen li individual barbaro o excentrico, — talmen in li Francia modern quam ultim probabilmen Balzac. Ultre to Francia nequande ha esset li lande de hypereminent singulos. Por to ja desde antiqui it ha esset disposit tro social.

Li signification de Francia ja de sempre consistet in li nivelle de su elites, quam communité, ne lor singul representantes, anc si ili esset extraordinari. Nu, hodie ti nivelle ne es plu bass quam ye quelcunc altri epoca. In cause de unisensità del témpore e secuentli del tradition, u ti tradition es vivet conscientmen, it ne posse esser altrimen quam que Francia hodie vide su mission in li ultim claration e differentiation. Pro to hodie, quande li ceteri munde posi li accentu sempre plu sur li irrational potenties de lu inconscient, Francia plu quam antey sublinea li clarità del intellectu. Pro to in su bell-literatur li representatività de Proust. Por li ultim finesses de il altri popules mey haver poc comprension, — ma, que existe ancor un moralmen incorruptet popul de ultim raffinamente, es hodie un cultural felicie.

[15] Un moralmen infractet popul de ultim raffinament: ti synthese es lu essential. Presc omni differentiat Germanité es sin caractere, omni differentiat Russité caotic. Li francesi fin-spiritu es in su intern support directmen antic. E pro to noi altri besona just le! Quam mi ha monstrat in mu articul pri Hispania (publicat in «Europäische Revue» septembre) altri valores decide principialmen pri li signification de un popul por un altri quam por it self. Talmen it adveni que Francia self advere deve affirmar e accentuar multcos ne-frances in se, por mantener se in li nov-nascent munde, ma que su signification mundal basa ye to, quo it conserva del traditional. E per to mi atin’e li nov-postulat sensification. It vale por li franceses self quam por li altris, specialmen li germanes. Si li traditional Francia decide se por li direction de Poincaré, it es voet al morte, proque talmen it contradí al sense del nov era; si li altres decide se continualmen regardar it talmen, egal qual it es de facto, tande it es inproductiv por ili.

Tut altrimen sta li coses, si on considera su traditionalism e su statica quam integrant elementes del nov-nascent homanité. Do si Francia ne va plu luctar principialmen contra lu novi, e li yun popules ne plu va vider in it li inamic, ma ambi li necessi fren che li hotempore furiosmen galopant vehicul del blanc homanité, in ti momente li mortativ lucta va finir.

Talmen li du reciprocmen postulant e conditionant se poles de Europa, li static e li dynamic, posse denove constituer-se ad unaltru. Certmen ti transposition postula de Francia mult abdication. It presupposi li comprension, extrememen desfacilisat per li victorie e poy per li manca del esperat fructes del victorie, li unesim psychologicmen, e li ultim moralmen, que it deve por long témpore renunciar ye duction, e posse esser solmen ancor fren. Ma pro quo Francia li max dorlotat de omni landes de Europa ne mey anc unvez resignar? It mey apprender de Hispania quel depos Filippo II constantmen ha esset battet, e tamen nequande perdit su superbi selfconscientie …

Ma nu Germania. Pos lu persuffret it le es anc desfacil, pro altri motives, declarar se por e ne contra Francia, etsi pro li ascendentie malgré li abattement, su ovre es plu facil psychologic- e moralmen, quam ti de su contrapart, qui malgré su victorie perdi ye signification. Ma solmen in ti declaration por li adversario es includet un possibil felici futurità. In «Die neu [16] entstehende Welt» mi ha scrit, que in li tension germano-frances … ma ne in su compensation, mi vide directli li nucleo del futur Europa. Depos que mi self ha esset denove in Francia, mi posse declarar me solmen ancor plu precis a lu sam. Germanes e franceses inter omni europan popul-pares sta unaltru max proxim. Ili es li du intellectualmen orientat species de homes. Ili agnosce principialmen li sam valores. Talmen, plu va passar témpore e plu li ceteri landes … Anglia, Hispania, America, Russia va evoluer autonomli, ili va plu e plu reconosser, que li fate essential de Europa de nu es confidet a lor communità.

Traductet de E. de Wahl.

T. G. Masaryk:

Ex li ovre: Suicide.

Presc omni theoreticos e practicos pena escartar li mal ex li modern societé per reformes economic e politic. Un general et exclusiv attention es tornat a ti ci provas, e generalmen on expecta anc tre mult de it; tàmen mi ne posse haver un tal esperantie … Sovente li provas e querelles de nor parlamentarios, politicos e national-economos appare me fortmen pedantic e steril; certimen li societé ne va esser salvat per politic e economic concessiones, reformes e reformetes. Un poc plu o minu de jure e de pecunie ne va abolir li pessimistic desgusta del vive. Por ti ci mu consideration, quel forsan va apparer tre heretic al practic politicos, mi posse citar un eminent exemple ex li historie: li Christ.

Li munde roman esset in li epoca de Christ approximativmen in sam desesperat circumstanties quam li societé hodial; tande, samli quam nu, morbid suicidità ha repandet se, li homes esset malcontent e desfelici, li desire ye un Messia esset general. Qui ha tande salvat li homanité? Ni un politico, ni un national-econom, ni un socialist o demagogo. It es vermen fenomenal, qualmen Christ in su témpore, politicmen e socialmen tam excitat, absenta se del tot politica; quam facil it vell esser por il gan’ar li mentes per politic e socialistic agitation! Ma il postula solmen li perfection de caracteres, li profundisation de sentimentes religial; il vole que li homes mey devenir bon, nam il save que solmen in to ili va trovar li quietisation de lor animes.

Trad. H. Pášma.

Printeria MILAN NEDVÍDEK, TÁBOR, Tchecoslovacia.